Tryb postępowania w razie zmiany rodzaju umowy o pracę

Pracodawca zamierza przekształcić umowę zawartą z pracownikiem na czas nieokreślony w umowę terminową. Czy w tym celu może wypowiedzieć jej warunki?

Nie jest dopuszczalna zmiana rodzaju umowy o pracę w trybie wypowiedzenia zmieniającego. Rodzaj umowy o pracę stanowi podstawę prawną zatrudnienia, a jego zmiana może zostać przeprowadzona tylko przez rozwiązanie umowy za wypowiedzeniem i zawarcie nowej umowy albo na podstawie porozumienia stron.

Stosownie do art. 29 K.p. umowa o pracę określa: strony umowy, rodzaj umowy, datę jej zawarcia oraz warunki pracy i płacy. W cytowanej normie pojęcia "rodzaj umowy" i "warunki umowy" zastosowano rozdzielnie i autonomicznie, a tym samym nie można ich używać zamiennie. W literaturze prawa pracy przyjmuje się, iż sformułowanie "rodzaj umowy o pracę" stosuje się dla podkreślenia podziału umów o pracę na umowy terminowe (w tym na czas: próby, wykonania określonej pracy albo określony datą końcową) i bezterminowe, natomiast "warunki umowy" oznaczają obligatoryjne i fakultatywne składniki określające jej treść.

Ważne: Biorąc pod uwagę brzmienie art. 42 § 1 K.p., przedmiotem wypowiedzenia zmieniającego mogą być tylko wynikające z umowy warunki pracy i płacy, a tym samym w tym trybie nie może zostać zmieniony rodzaj umowy o pracę.

Sąd Najwyższy w uchwale podjętej w składzie 7 sędziów w dniu 28 kwietnia 1994 r. (sygn. akt I PZP 52/93, OSNP 1994/11/169) stwierdził jednoznacznie, że: "Nie jest dopuszczalna - przez dokonanie wypowiedzenia zmieniającego (art. 42 § 1 K.p.) - zmiana rodzaju umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony na umowę na czas określony.".

Przykład

Pracodawca działając w oparciu o art. 42 K.p. zmienił rodzaj umowy o pracę z umowy na czas nieokreślony na umowę na czas określony wypowiadając jej warunki.

Czynność ta, mimo że była niezgodna z przepisami, wywołała skutki prawne. Jak orzekł Sąd Najwyższy sprzeczna z prawem zmiana rodzaju umowy o pracę (w trybie wypowiedzenia warunków pracy) jest skuteczna i może być wzruszona tylko na podstawie orzeczenia sądu przywracającego do pracy na poprzednich zasadach (por. wyrok SN z dnia 19 stycznia 2000 r., sygn. akt I PKN 495/99, OSNP 2001/11/376).

Pracownik może złożyć odwołanie od takiego wypowiedzenia zmieniającego w ciągu siedmiu dni od dnia jego otrzymania (art. 264 § 1 K.p.).

Zgodna z literą prawa zmiana umowy zawartej na czas nieokreślony na umowę terminową może nastąpić tylko w sposób przewidziany dla zmiany podstawy stosunku prawnego, czyli przez jej rozwiązanie, a następnie zawarcie kolejnej umowy o pracę (na czas określony) albo na podstawie porozumienia stron.

Wypowiadając umowę o pracę z zamiarem zawarcia umowy innego rodzaju, pracodawca powinien zachować wszystkie wymagane przepisami K.p. zasady dokonywania tej czynności, takie jak:

forma pisemna,
podanie przyczyny,
przeprowadzenie konsultacji związkowej.

Ponadto po zakończeniu umowy należy wystawić świadectwo pracy oraz rozliczyć urlop wypoczynkowy.

Dlatego też najkorzystniej jest wdrożyć omawianą zmianę za porozumieniem stron. Strony mogą w tym celu podpisać aneks zmieniający postanowienie umowy o pracę, w którym jest mowa o jej rodzaju. W treści aneksu powinno znaleźć się stwierdzenie, że od konkretnej daty umowa o pracę jest zawarta na czas określony, z podaniem daty jej trwania.

Ważne: W sytuacji gdy wcześniejsza umowa o pracę nie zostanie rozwiązana, lecz ulegnie jedynie przekształceniu, nie zachodzi konieczność wydawania świadectwa pracy ani też wypłaty ekwiwalentu za urlop.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 sierpnia 1980 r. (sygn. akt I PR 52/80, OSNC 1981/2-3/39) wyjaśnił, że jeżeli strony zgodnie mogą definitywnie rozwiązać stosunek pracy, to tym bardziej nie ma uzasadnionych podstaw dla twierdzenia, iż w wyniku porozumienia nie mogą przekształcić treści istniejącego stosunku pracy, choćby dokonana z woli obu stron zmiana była niekorzystna dla pracownika. Z kolei w wyroku z dnia 29 września 1998 r. (sygn. akt I PKN 289/98, OSNP 1999/20/647) stwierdził, że: "Zmiana umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony w umowę na czas określony wskutek zgodnego oświadczenia woli stron nie narusza art. 18 § 1 K.p.". Jeśli jednak pracownik nie wyrazi zgody na zmianę rodzaju umowy w trybie porozumienia, pracodawca może tylko wypowiedzieć stosunek pracy.

Przykład

Pracodawca zaproponował pracownikowi podpisanie aneksu do umowy o pracę w celu zmiany jej rodzaju. Pracownik wyraził zgodę, jednak po kilku dniach wystąpił z powództwem do sądu pracy zarzucając nieważność aneksu, który podpisał pod wpływem zagrożenia zwolnieniem z pracy.

W sytuacji, gdy pracodawca zaproponował pracownikowi ww. porozumienie zastrzegając na wypadek braku zgody pracownika możliwość wypowiedzenia umowy, to oświadczenia woli pracodawcy nie można uznać za groźbę bezprawną w rozumieniu art. 87 K.c. Każdej bowiem stronie umowy o pracę przysługuje prawo wypowiedzenia tego stosunku prawnego. Nie stanowi groźby bezprawnej zamiar skorzystania przez którąkolwiek ze stron z uprawnienia przewidzianego przepisami prawa.