Czy ZUS może uznać umowę zlecenia za umowę o pracę?

Podczas kontroli przeprowadzonej przez ZUS uznano umowę zlecenia za umowę o pracę. Czy ZUS był do tego upoważniony? W jakich okolicznościach umowa zlecenia może zostać zakwalifikowana jako umowa o pracę?

ZUS jest uprawniony do zakwalifikowania umowy zlecenia jako umowy o pracę. Decydującym kryterium dla ustalenia jaki rodzaj umowy łączył strony ma sposób wykonywania pracy.

ZUS jest uprawniony do kontroli wykonywania zadań i obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych przez płatników składek. Kontrola może w szczególności obejmować zagadnienia takie jak np. zgłaszanie do ubezpieczeń społecznych, prawidłowość i rzetelność obliczania, potrącania i opłacania składek oraz innych składek i wpłat do których pobierania zobowiązany jest ZUS, a także ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych, ich wypłacanie oraz dokonywanie rozliczeń z tego tytułu. Tak wynika z art. 86 ust. 1 i 2 pkt 1-3 ustawy o sus. Można zatem uznać, że ZUS jest także uprawniony do zakwalifikowania umowy zlecenia jako umowy o pracę na potrzeby wynikających z tego konsekwencji w zakresie ubezpieczeń społecznych.

Ważne: Ustalenie, czy strony łączyła umowa zlecenia, czy też stosunek pracy, wymaga zbadania woli stron zawierających umowę oraz przeważających cech łączącego je stosunku prawnego.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 maja 2010 r. (sygn. akt I PK 8/10): "Jeśli zawarta przez strony umowa zawiera cechy (elementy) umowy o pracę oraz umowy cywilnej (w szczególności dotyczy to umowy zlecenia), to dla oceny uzgodnionego przez jej strony rodzaju stosunku prawnego decydujące jest ustalenie, które z tych cech mają charakter przeważający. W świetle art. 22 § 1¹ K.p. oceny charakteru umowy należy dokonywać nie tylko na podstawie przyjętych przez jej strony postanowień, które mogą mieć na celu stworzenie pozoru innej umowy, lecz także na podstawie faktycznych warunków jej wykonywania.". Zatem w zależności od tego, czy w danym stosunku przeważają cechy typowe dla umowy o pracę, czy też dla umowy cywilnoprawnej, zostanie ustalone jaki był charakter zatrudnienia.

Definicję stosunku pracy zawiera art. 22 § 1 K.p., zgodnie z którym przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Przy czym zatrudnienie w ww. warunkach jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy (art. 22 § 1¹ K.p.).

Ważne: W razie nawiązania przez strony umowy, na mocy której osoba fizyczna zobowiązuje się do wykonywania osobiście pracy, w sposób ciągły i podporządkowany poleceniom pracodawcy lub przełożonego oraz gdy praca ma być wykonywana w miejscu i czasie określonym przez pracodawcę, to umowa ta ma cechy umowy o pracę.

Wspomnijmy, że umowa zlecenia nie zawiera elementu podporządkowania zleceniobiorcy względem zleceniodawcy i obowiązku wykonywania pracy pod jego kierownictwem. Zleceniobiorca ma większą swobodę w wyborze sposobu wykonania pracy. Na ogół nie jest także podporządkowany zleceniodawcy w zakresie czasu, miejsca i sposobu wykonania usługi. Ponadto w porównaniu do umowy o pracę, która tworzy stały stosunek prawny między pracodawcą a pracownikiem, zlecenie ma co do zasady charakter jednorazowy i dotyczy dokonania doraźnej czynności lub usługi. Wskazywał na to także Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 października 1999 r. (sygn. akt I PKN 307/99, OSNP 2001/7/214) stwierdzając, że: "(...) Umowa zlecenia z reguły określa rodzaj wykonywanych czynności i w zasadzie nie może polegać na pozostawaniu w dyspozycji zlecającego i wykonywaniu stosownie do jego potrzeb czynności zlecanych na bieżąco.".

Dla ustalenia, czy strony łączył stosunek pracy często decydujące są okoliczności, w jakich była wykonywana praca. Bez znaczenia jest natomiast to, jak strony nazwały wiążącą je umowę. Nie jest też istotne, czy strony sporządziły umowę w formie pisemnej, czy też poprzestawały na ustnych ustaleniach. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 listopada 2000 r. (sygn. akt I PKN 90/00, Pr.Pracy 2001/5/34): "Skoro można dowodzić istnienia stosunku pracy mimo zawarcia umowy nie nazwanej umową o pracę, lecz na przykład umową zlecenia lub o dzieło, to tym bardziej można żądać ustalenia stosunku pracy, gdy w ogóle nie zawarto umowy pisemnej, ani jej na piśmie nie potwierdzono.".