Co z umowami na czas określony zawartymi na okres dłuższy niż 24 miesiące?

Do końca bieżącego roku obowiązuje przepis art. 13 ustawy z dnia 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców (Dz. U. nr 125, poz. 1035 ze zm.), dalej ustawy antykryzysowej. Ma on zastosowanie do przedsiębiorców w rozumieniu art. 4 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2010 r. nr 220, poz. 1447 z późn. zm.).

Z treści powołanej normy wynika, że okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na czas określony, a także łączny okres zatrudnienia na podstawie kolejnych umów o pracę na czas określony między tymi samymi stronami stosunku pracy, nie może przekraczać 24 miesięcy. Za kolejną umowę na czas określony uważa się umowę zawartą przed upływem 3 miesięcy od rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniej umowy zawartej na czas określony.

Ważne: Umowy zawarte przed wejściem w życie ustawy antykryzysowej (przed 22 sierpnia 2009 r.), które rozwiążą się w okresie obowiązywania tej ustawy (do 31 grudnia 2011 r.) nie są objęte art. 25¹ K.p. Do umów tych należy jednak stosować 24-miesięczny limit.

Datą graniczną dla takich umów jest 21 sierpnia 2011 r., w którym to dniu upływa 24-miesięczny okres liczony od wejścia w życie ustawy antykryzysowej. Po wyczerpaniu tego okresu pracodawca, który nadal zamierza zatrudniać pracownika powinien zawrzeć z nim umowę na czas nieokreślony albo odczekać 3 miesiące i zawrzeć umowę na czas określony (najwcześniej od 22 listopada 2011 r.).

Ustawa antykryzysowa nie przewiduje jednak żadnych sankcji dla pracodawców, którzy nie stosują się do wymienionych zasad.

Powyższe nie dotyczy umów długoterminowych. Jak bowiem wynika z art. 35 ust. 3 ustawy antykryzysowej, jeśli termin rozwiązania umowy o pracę na czas określony, zawartej przed 22 sierpnia 2009 r. przypada po 31 grudnia 2011 r., umowa rozwiązuje się z upływem czasu, na który została zawarta.

Co więc z umowami na czas określony zawartymi na okres dłuższy niż 24 miesiące, które rozwiążą się po 21 sierpnia 2011 r., a przed 1 stycznia 2012 r.? Czy przekształcą się w umowy bezterminowe?

Naszym zdaniem taki skutek nie wystąpi ze względu na brak podstawy prawnej. Pojawiające się przeciwne poglądy doktryny wydają się zbyt daleko idące i sprzeczne z celem ustawy antykryzysowej, a także z wolą stron umów o pracę.

Przepisy art. 13 ustawy antykryzysowej wykluczają stosowanie art. 25¹ § 1 K.p. Należy bowiem przyjąć regułę kolizyjną, iż ustawa szczególna wypiera ustawę ogólną - lex specialis derogat legi generali. Taka wykładnia jest zasadna mimo "epizodycznego" charakteru ustawy antykryzysowej, która nie uchyla art. 25¹ K.p., a jedynie "zawiesza" jego obowiązywanie w stosunku do pracodawców będących przedsiębiorcami. Po 31 grudnia 2011 r. przepis art. 25¹ § 1 K.p. będzie obowiązywał także tych pracodawców.

Regulując kwestie zawierania umów na czas określony ustawa antykryzysowa przewiduje stany faktyczne dotyczące:

umów zawieranych od 22 sierpnia 2009 r., które mają trwać nie dłużej niż 24 miesiące,
umów zawartych przed 22 sierpnia 2009 r. na okres upływający przed 1 stycznia 2012 r., które również nie powinny przekroczyć powyższego limitu,
umów trwających w dniu 22 sierpnia 2009 r. zawartych na okres przekraczający obowiązywanie ustawy.

O ile można zgodzić się z tym, że pracodawca zawierający umowy na czas określony po wejściu w życie ustawy antykryzysowej na okres (okresy) przekraczający 24 miesiące narusza jej przepisy, to takiego zarzutu nie można postawić pracodawcy, który podpisał umowę na czas określony przed 22 sierpnia 2009 r. Oznaczałoby to bowiem działanie prawa wstecz. Zwraca uwagę na ten aspekt ustawy Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w piśmie nadesłanym do naszej redakcji w dniu 25 marca br. (publikowanym w UiPP nr 8/2011, str. 4-5). Zdaniem Ministerstwa trudno przyjąć aby takie umowy rozwiązywały się automatycznie z upływem 24 miesięcy lub przekształcały w umowy na czas nieokreślony. Takiemu poglądowi można by postawić zarzut braku poszanowania woli stron, które zawarły umowy na czas określony zgodnie z obowiązującym w tym czasie prawem.

Z kolei według Głównego Inspektoratu Pracy (stanowisko publikowane w UiPP nr 9/2011, str. 4-6) ustawa antykryzysowa nie reguluje sposobu postępowania w stosunku do umów na czas określony zawartych przed dniem jej wejścia w życie, których czas trwania licząc od 22 sierpnia 2009 r. przekracza 24 miesiące. Podobnie nie została uregulowana sytuacja, w której strony stosunku pracy zawrą umowę na czas określony dłuższy niż 24 miesiące. W szczególności brak jest podstaw prawnych do przyjęcia, iż w opisanych przypadkach terminowe umowy ulegną automatycznemu przekształceniu w umowy na czas nieokreślony.

Analizując blisko dwuletni okres obowiązywania ustawy antykryzysowej należy stwierdzić, że nie wypracowano jednoznacznego stanowiska w kwestii skutków naruszenia art. 13 ustawy antykryzysowej. Żaden z poglądów sugerujących zmianę rodzaju umowy zawartej niezgodnie z ustawą antykryzysową nie wydaje się uzasadniony. Naszym zdaniem gdyby ustawodawca chciał osiągnąć taki skutek, omawiany akt prawny zawierałaby wprost odpowiednie uregulowania. Również teorie o równoległym stosowaniu art. 25¹K.p. budzą wątpliwości. Dokonując wykładni obowiązujących rozwiązań należy uwzględnić treść art. 34 ust. 2 i art. 35 ust. 1 ustawy antykryzysowej. Z powołanych norm wynika, że:

do umów o pracę zawartych na czas określony, trwających w dniu wejścia w życie ustawy antykryzysowej, przepisu art. 25¹K.p. nie stosuje się (art. 35 ust. 1 ustawy antykryzysowej),
do umów o pracę zawartych na czas określony, trwających po wygaśnięciu ustawy antykryzysowej, tj. w dniu 1 stycznia 2012 r. ma zastosowanie art. 25¹ K.p. (art. 34 ust. 2 ustawy antykryzysowej).

Zatem art. 25¹ § 1 K.p. nie stosuje się do umowy o pracę na czas określony, zawartej w okresie obowiązywania ustawy antykryzysowej. Ponieważ ustawodawca nie określił jakie są skutki zawarcia umowy o pracę na czas przekraczający 24 miesiące, zdaniem doktryny kwestię tę mogłoby rozstrzygnąć jedynie orzecznictwo sądowe, gdyby zainteresowany pracownik wystąpił z powództwem o ustalenie istnienia stosunku pracy na czas nieokreślony.

Na zakończenie sygnalizujemy jednak, że w niektórych publikacjach prezentowany jest pogląd, zgodnie z którym umowy zawarte na czas określony przed wejściem w życie ustawy antykryzysowej, które rozwiążą się po 21 sierpnia 2011 r., a przed 1 stycznia 2012 r., czyli po upływie 24 miesięcy od dnia obowiązywania ustawy antykryzysowej należy wypowiedzieć (przy zachowaniu dwutygodniowego okresu najpóźniej 5 sierpnia 2011 r.), dzięki czemu nie przekształcą się w umowy na czas nieokreślony.