Ubezpieczenia i Prawo Pracy nr 2 (332) z dnia 10.01.2013

Zatrudnienie pracownika na stanowisku kierowcy

Zatrudnienie pracownika na stanowisku kierowcy powoduje, że pracodawca musi dopełnić wobec niego szeregu obowiązków wynikających nie tylko z Kodeksu pracy, ale również z ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. z 2012 r. poz. 1155), a niekiedy z ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (Dz. U. z 2012 r. poz. 1265).

1. Obowiązki wynikające z ogólnych przepisów prawa

Wśród ogólnych powinności pracodawcy, które wystąpią w przypadku każdego, nowo zatrudnionego kierowcy, należy wymienić przede wszystkim zawarcie umowy o pracę. Co do zasady nie różni się ona od umów zawieranych z innymi pracownikami. Wymogi stawiane temu dokumentowi określa art. 29 § 1 K.p., a przepisy dotyczące kierowców nie modyfikują tej instytucji.

Zwracamy uwagę! Umowa o pracę kierowcy różni się od umowy innego pracownika sposobem określenia miejsca pracy. W przypadku kierowcy jest to obszar w znaczeniu geograficznym, gdyż z charakteru wykonywanej pracy wynika, iż kierowca nie będzie realizował swoich obowiązków w siedzibie pracodawcy. Obszar ten powinien być dostosowany do zakresu działania firmy (może obejmować nawet teren całego kraju).

Przedsiębiorca prowadzący usługi kurierskie, posiadający oddziały krajowe i zagraniczny zatrudnia kierowców. Kilku z nich obsługuje pojazdy powyżej 3,5 tony przeznaczone do transportu poza granice Polski, a pozostali lekkie pojazdy dostawcze, którymi dostarczają przesyłki indywidualnym odbiorcom. Przy takim podziale zadań miejsce wykonywania pracy pierwszej grupy zatrudnionych może być określone przykładowo jako "obszar Unii Europejskiej" lub - w zależności od zasięgu ich działania - "obszar Europy", a drugiej grupy stosownie do terenu, na którym wykonywane są usługi kurierskie, przykładowo jako "obszar województwa X" czy "obszar powiatu X i ościennych". Rodzaj obsługiwanych pojazdów ma znaczenie drugorzędne.

W przypadku zakładów zatrudniających co najmniej 20 pracowników, w których obowiązuje regulamin pracy, pracodawca ma obowiązek zapoznać nowo zatrudnionego kierowcę z treścią tego dokumentu. Kierowca, tak jak każdy pracownik powinien odbyć także szkolenie wstępne bhp. Powinno ono przypadać na godziny pracy, a pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy przed jego odbyciem. W świetle tego faktu musi zostać przeprowadzone na początku pierwszej pracującej dniówki (art. 237³ § 2 K.p.). Pracodawca powinien również poinformować kierowcę o ryzyku zawodowym związanym z wykonywaną pracą, udostępniając mu kartę oceny ryzyka zawodowego opracowaną dla zajmowanego stanowiska oraz odbierając od pracownika oświadczenie o zapoznaniu się z tym ryzykiem (art. 226 K.p.). Spełnienie powyższego obowiązku również powinno mieć miejsce przed dopuszczeniem do pracy.

W ciągu 7 dni od zawarcia umowy pracodawca powinien przekazać nowemu pracownikowi informację o warunkach zatrudnienia, o której mowa w art. 29 § 3 K.p. Stopień szczegółowości tego dokumentu zależy od wielkości zatrudnienia, warunkującej obowiązek wydania regulaminu pracy. Omawiana informacja wskazuje normy czasu pracy, a nie czasu jazdy, w związku z czym nie zastępuje ona informacji, o której mowa w art. 24 pkt 1 ustawy o czasie pracy kierowców. W praktyce oznacza to, że kierowcom należy wydać dwie niezależne informacje, jedną dotyczącą podstawowych warunków zatrudnienia, a drugą wskazującą przepisy z zakresu czasu jazdy, przerw i odpoczynków dotyczące kierowców.

2. Obowiązki szczególne dotyczące tylko kierowców

2.1. Ustalenie posiadanych kwalifikacji

Wykonywanie pracy kierowcy wiąże się z koniecznością posiadania przez pracownika określonych kwalifikacji. Podstawowym dokumentem jest prawo jazdy, które potwierdza możliwość powierzenia pracownikowi wykonywania zadań kierowcy. Określa również kategorie pojazdów, do prowadzenia których pracownik posiada uprawnienia. Od tego zależy z kolei katalog innych dokumentów, których pracodawca może i powinien wymagać od osoby zatrudnianej na danym stanowisku.

Jeśli kierowca posiada prawo jazdy kategorii B, a do jego obowiązków należy prowadzenie pojazdu osobowego lub lekkiego auta dostawczego, ten dokument wystarcza aby stwierdzić, że pracownik może podjąć pracę określonego rodzaju. Odmiennie w przypadku kierowców dysponujących uprawnieniami kategorii C lub D, którym pracodawca zamierza polecić przewóz osób lub rzeczy pojazdami przystosowanymi do przewozu więcej niż 9 osób lub pojazdami dostawczymi o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 tony. W takim przypadku pracodawca powinien żądać od kandydata na pracownika przedstawienia dodatkowego dokumentu potwierdzającego odbycie kwalifikacji wstępnej lub szkolenia okresowego. Będzie nim świadectwo kwalifikacji zawodowej, wydawane kierowcy, który odbył kwalifikację wstępną lub szkolenie okresowe dla danego bloku programowego, uzależnionego od posiadanej kategorii prawa jazdy.

Kwalifikacja wstępna jest odbywana przez osoby zamierzające wykonywać pracę na stanowisku zawodowego kierowcy. Dzieli się ona na część podstawową, wspólną dla wszystkich kategorii praw jazdy oraz część specjalistyczną, obejmującą odrębne zajęcia dla przewozów osób oraz przewozów towarowych. Co istotne przeprowadzenie części specjalistycznej kursu jest uzależnione od wcześniejszego zakończenia części podstawowej. Szczegóły dotyczące odbywania kwalifikacji wstępnej przez kandydatów na kierowców reguluje rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 1 kwietnia 2010 r. w sprawie szkolenia kierowców wykonujących przewóz drogowy (Dz. U. nr 53, poz. 314 z późn. zm.). Określa ono program zajęć, z podziałem na zajęcia teoretyczne i praktyczne oraz liczbę godzin, które należy poświęcić na realizację poszczególnych modułów.

To samo rozporządzenie reguluje kwestię szkoleń okresowych kierowców, które podobnie jak kwalifikację wstępną prowadzi się odrębnie dla kierowców wykonujących przewóz rzeczy, oraz przewozy osobowe.

Pierwsze szkolenie okresowe kierowca musi odbyć w ciągu 5 lat od uzyskania kwalifikacji wstępnej, a w dalszym okresie szkolenia okresowe muszą odbywać się z tą samą częstotliwością. Fakt odbycia kwalifikacji wstępnej lub szkolenia okresowego jest rejestrowany w centralnej ewidencji kierowców, którą podmiot wystawiający świadectwo kwalifikacji musi poinformować w ciągu 21 dni od dnia wydania tego dokumentu kierowcy. Ukończenie kwalifikacji wstępnej i szkolenia okresowego jest również odnotowywane w krajowym prawie jazdy, wydawanym kierowcy na 5-letnie okresy.

2.2. Badania kierowców zawodowych

Podobnie jak ma to miejsce w przypadku dokumentów potwierdzających uprawnienia do wykonywania pracy określonego rodzaju, zakres badań lekarskich kierowców jest uzależniony od rodzaju pojazdu, którym kierowca będzie się posługiwał podczas wykonywania obowiązków służbowych. W konsekwencji kierowcy, którzy będą prowadzić w ramach zatrudnienia samochody osobowe lub inne pojazdy, do kierowania którymi wymagane jest prawo jazdy kategorii A1, A2, AM, B1, B lub B+E, podlegają pod ogólny przepis art. 229 K.p. W praktyce oznacza to, że przed zawarciem umowy o pracę pracodawca powinien skierować kandydata do pracy na badania wstępne, po przeprowadzeniu których lekarz medycyny pracy orzeknie czy jest on zdolny do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy. W takim przypadku do lekarza będzie również należało wyznaczenie terminu najbliższych badań okresowych.

Na tej podstawie lekarz medycyny pracy rozszerzy zakres badań o konsultację okulistyczną oraz badania zjawiska olśnienia i widzenia zmierzchowego. Tak wynika z § 4 ust. 4 pkt 5 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami (Dz. U. nr 2, poz. 15 z późn. zm.).

Odmienne zasady obowiązują kierowców prowadzących w ramach obowiązków służbowych pojazdy, do kierowania którymi wymagane jest prawo jazdy kategorii C lub D. W takim przypadku badania lekarskie przeprowadzane są przy okazji odbywania kwalifikacji wstępnej lub szkoleń okresowych, w regularnych odstępach czasu. Co więcej zakres badań kierowców wykonujących przewóz drogowy różni się od omawianych wcześniej badań pracowniczych, gdyż jest od nich znacznie szerszy. Warto jednak pamiętać, że zgodnie z art. 39j ust. 2 ustawy o transporcie drogowym wykonuje się je w zakresie i na zasadach określonych w K.p. Ponadto, zgodnie z art. 39l ust. 3 ustawy o transporcie drogowym wykonanie badań lekarskich na zasadach wynikających z ustawy o transporcie drogowym jest równoznaczne ze spełnieniem obowiązków pracodawcy w zakresie wykonywania wstępnych i okresowych badań lekarskich, wynikających z art. 229 K.p., a zatem nie ma potrzeby ich dublować, wysyłając kierowców dodatkowo na kodeksowe badania profilaktyczne. W efekcie kierowcy, którzy nie osiągnęli jeszcze 60 roku życia poddają się badaniom lekarskim z art. 39j ustawy o transporcie drogowym oraz badaniom psychologicznym z art. 39k tej regulacji nie rzadziej niż co 5 lat. W przypadku kierowców, którzy ukończyli 60 rok życia okres pomiędzy badaniami skraca się do 30 miesięcy, nie zmienia się jednak ich zakres.

Podobnie jak w przypadku wydania świadectwa kwalifikacji zawodowej, fakt odbycia badań lekarskich i psychologicznych jest wpisywany do krajowego prawa jazdy na pisemny wniosek kierowcy. Polega to na wymianie prawa jazdy na nowe, przy czym 5-letni okres jego ważności liczy się od dnia wydania świadectwa kwalifikacji zawodowej, nie może być on jednak dłuższy, niż okres ważności badań lekarskich i psychologicznych.

2.3. Informacja o przepisach z zakresu czasu pracy

Pracodawca jest obowiązany poinformować zatrudnianych kierowców o obowiązujących ich przepisach dotyczących czasu pracy. Zakres tej informacji również zależy od rodzaju pojazdu, którym kierowca wykonuje swoje obowiązki służbowe. Jeśli jest to pojazd osobowy lub lekki samochód dostawczy, a kierowca posiada jedynie prawo jazdy kat. B, informacja z art. 24 pkt 1 ustawy o czasie pracy kierowców musi obejmować jedynie zasady wynikające z ustawy o czasie pracy kierowców. Oznacza to, że można ją ograniczyć do zdefiniowania pojęć czasu pracy, dyżurów, doby i tygodnia, omówienia przerw z art. 13 ustawy, ograniczeń czasu pracy w dobie, tygodniu i okresie rozliczeniowym, odpoczynków dobowych i tygodniowych, przypadków dopuszczalności pracy w nadgodzinach oraz ograniczeń występujących w przypadku wykonywania pracy w 4-godzinnej porze nocnej.

Wzór informacji dla kierowcy samochodu poniżej 3,5 tony (do 9 osób z kierowcą) zatrudnionego w równoważnym czasie pracy zamieszczamy poniżej.

Informacja ta ulega rozszerzeniu w przypadku kierowców podlegających pod regulacje rozporządzenia (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego... (Dz. Urz. UE L 102/1) lub Umowy europejskiej dotyczącej pracy załóg pojazdów wykonujących międzynarodowe przewozy drogowe (AETR) sporządzonej w Genewie, dnia 1 lipca 1970 r., co powoduje konieczność poinformowania ich o ograniczeniach czasu jazdy wynikających z tych aktów. Wiąże się to z koniecznością wprowadzenia do informacji dodatkowej rubryki, w której zostaną omówione zasady rządzące czasem prowadzenia pojazdu, korzystaniem z przerw w jeździe, dziennymi okresami odpoczynku oraz odpoczynkami tygodniowymi.

Poniżej przedstawiamy wzór informacji, o które należy rozszerzyć informację przedstawioną na str. 63-64, w przypadku kierowcy samochodu powyżej 3,5 tony (powyżej 9 osób z kierowcą).

Zwracamy uwagę! Inną informację należy przygotować dla kierowców wykonujących przewozy regularne osób na trasach do 50 km. Jest to przewóz wyłączony spod regulacji omawianych aktów prawa międzynarodowego, w związku z czym stosuje się do niego zasady określone w rozdziale 4a ustawy o czasie pracy kierowców (art. 31a-31e ustawy).

3. Oświadczenie o dodatkowym zatrudnieniu kierowcy

Zatrudnienie kierowcy wiąże się również z koniecznością odebrania od niego oświadczenia o dodatkowym zatrudnieniu. Zgodnie z art. 24 pkt 2 ustawy o czasie pracy kierowców powinno być ono złożone w formie pisemnej i zawierać informację o:

• wymiarze zatrudnienia albo o niepozostawaniu w zatrudnieniu u innego pracodawcy oraz
   
• liczbie godzin wykonywanych przewozów drogowych lub innych czynności, na innej podstawie niż stosunek pracy przeciętnie w tygodniu, albo o niewykonywaniu takich zadań.

Oświadczenia o dodatkowym zatrudnieniu mają w założeniu służyć przestrzeganiu limitów określonych w art. 12 ustawy o czasie pracy kierowców również wobec kierowców zatrudnionych u więcej niż jednego pracodawcy. Warto jednak pamiętać, że informacja o wymiarze etatu, lub przeciętnej tygodniowej liczbie godzin wykonywania zadań w oparciu o umowę o dzieło, zlecenie lub w ramach własnej działalności gospodarczej to za mało, aby mieć pewność przestrzegania limitu przeciętnie 48 godzin pracy na tydzień w okresie rozliczeniowym oraz tym bardziej 60-godzinnego maksymalnego limitu pracy w tygodniu.

Mimo to pracodawca musi odebrać od każdego z kierowców stosowne oświadczenie i przechowywać je w aktach osobowych pracownika. Stosowany druk oświadczenia warto uzupełnić o postanowienie, zgodnie z którym kierowca ma obowiązek aktualizować złożoną informację w przypadku zmiany danych zawartych w oświadczeniu, gdyż obowiązek taki nie wynika wprost z przepisów powszechnie obowiązujących.

Poniżej przedstawiamy wzór oświadczenia o dodatkowym zatrudnieniu.